صفحه 275
مسئله 1814- اگر انسان با كسى به اين قصد
معامله كند كه درختهاى او را تا مدّت معيّنى تربيت نمايد و آب دهد و به مقدارى كه
قرار مىگذارند از آن بردارد، اين معامله را مساقات مىگويند.
مسئله 1815- معاملۀ مساقات در درختهايى كه
مثل بيد و چنار ميوه نمىدهد صحيح است و همچنين در مثل درخت حنا كه از برگ آن
استفاده مىكنند يا درختى كه از گُل آن استفاده مىكنند، اشكال ندارد.
مسئله 1816- در معاملۀ مساقات لازم نيست صيغه
بخوانند، بلكه اگر صاحب درخت به قصد مساقات آن را واگذار كند و كسى كه كار مىكند
به همين قصد تحويل بگيرد، معامله صحيح است.
مسئله 1817- مالك و كسى كه تربيت درختها را
به عهده مىگيرد، بايد رشيد باشند و كسى آنها را مجبور نكرده باشد و شرعاً بتوانند
در مال خود تصرّف كنند.
مسئله 1818- مدّت مساقات بايد معلوم باشد و
اگر اوّل و آخر آن را موقعى قرار دهند كه مثلاً درخت احتياج به آب دارد، معامله
صحيح است.
مسئله 1819- بايد سهم هر كدام نصف يا ثلث
حاصل و مانند اينها باشد و اگر قرار بگذارند كه مثلاً صد من از ميوهها مال مالك و
بقيّه مال كسى باشد كه كار مىكند، معامله صحيح است، گرچه احكام مساقات را ندارد.
مسئله 1820- بايد قرار معاملۀ مساقات را وقتى
بگذارند كه درختها احتياج به كارى مانند آبيارى كه براى تربيت درخت لازم است
داشته باشند و در هنگام چيدن ميوه و نگهدارى آنها، معامله به طور مساقات صحيح
نيست.
مسئله 1821- معاملۀ مساقات در بوتۀ خربزه و
خيار و مانند اينها، بلكه در هر حاصلى نظير گندم و جو نيز صحيح است.
مسئله 1822- درختى كه از آب باران يا رطوبت
زمين استفاده مىكند و به آبيارى احتياج ندارد، اگر به كارهاى ديگرى مانند بيل زدن
و كود دادن محتاج باشد، معاملۀ مساقات در آن صحيح است، ولى چنانچه آن كارها در
زياد شدن يا خوب شدن ميوه و يا رشد بهتر درخت اثرى نداشته باشد، معاملۀ مساقات
صحيح نيست.
صفحه 276
مسئله 1823- دو نفرى كه مساقات كردهاند،
بدون رضايت يكديگر نمىتوانند معامله را به هم بزنند، و نيز اگر در ضمن خواندن صيغۀ
مساقات شرط كنند كه هر دو يا يكى از آنان حقّ به هم زدن معامله را داشته باشند،
مطابق قرارى كه گذاشتهاند به هم زدن معامله اشكال ندارد، بلكه اگر در معامله شرطى
كنند و عملى نشود، كسى كه به نفع او شرط كردهاند مىتواند معامله را به هم بزند.
مسئله 1824- اگر بعد از قرارداد مساقات، مالك
يا كسى كه تربيت درختها به او واگذار شده بميرد، مساقات به هم نمىخورد و به وارث
منتقل مىشود، ولى اگر كسى كه تربيت درختها به او واگذار شده بميرد و شرط كرده
باشند كه خودش آنها را تربيت كند، مساقات به هم مىخورد و بايد سهم او را به
ورثهاش بدهند و اگر حقوق ديگرى هم داشته، ورثۀ او ارث مىبرند.
مسئله 1825- اگر زمينى را به ديگرى واگذار
كند كه در آن درخت بكارد و آنچه عمل مىآيد مال هر دو باشد، معامله صحيح است،
البته نه با عقد مساقات، بلكه يك عقد مستقلّى است كه بايد هر دو پاىبند به آن
باشند.
مسئله 1826- دو نفرى كه مساقات كردهاند اگر
بفهمند كه معاملۀ مساقات باطل است، پس اگر درختها مال صاحب زمين بوده، بعد از
تربيت هم مال اوست و بايد مزد كسى كه آنها را تربيت كرده بدهد، و اگر مال كسى بوده
كه آنها را تربيت كرده بعد از تربيت هم مال اوست و مىتواند آنها را بكند، ولى
بايد گودالهايى را كه بهواسطۀ كندن درختها پيدا شده پر كند و اجارۀ زمين را از
روزى كه درختها را كاشته به صاحب زمين بدهد، ولى صاحب زمين نمىتواند او را مجبور
نمايد كه درختها را بكند و فقط مىتواند اجارۀ زمين را بگيرد.
مسئله 1827- اگر مالك، درختها را به كسى
بدهد كه آنها را آب دهد و تربيت كند و مبلغ ده هزار تومان- مثلاً- به او بدهد، يا
استفادۀ درختها مال او باشد و او ده هزار تومان به مالك بدهد، معامله صحيح است،
گرچه مساقات نيست.
مسئله 1828- درختها در دست كسى كه آنها را
آبيارى و تربيت مىكند امانت است و اگر تلف شود ضامن نيست، ولى اگر در تربيت و
آبيارى آنها كوتاهى كند و يا به شرايطى كه گفته شد عمل نكرده باشد، ضامن است.